Psixodrama bir qrup insanın keçmişdə yaşadıqları hadisələri canlandıraraq fərqindəlik qazanmasına kömək edən texnikadır. Psixologiya sahəsində teatrı fərqli bir şəkildə istifadə edən bu metod qarşılıqlı qrup terapiyasıdır. Qrup terapiyası şəklində spontan tətbiq edilən texnika fərdi münaqişələrin müəyyən edilməsinə və daxili anlayışın qazanılmasına imkan yaradır.
Pravda.az bildirir ki, gerçəyi yenidən canlandırmağa imkan verən bu metod müəyyən texnikalar və mərhələlərlə həyata keçirilir.
Psixodrama nədir?
Psixodrama insanların emosional təcrübələrini səhnədə canlandıraraq ifadə etmələrinə və müxtəlif rollar götürərək empati bacarıqları inkişaf etdirmələrinə imkan tanıyan metoddur. Əsasən psixologiya sahəsinə əsaslanan bu texnika, həmçinin sosiologiya və teatr elementlərini də əhatə edir. Yaradıcı terapiya texnikası kimi tətbiq edilən bu metod, insanların müəyyən rollar götürərək keçmiş təcrübələrini, daxili münaqişələrini və təsəvvür etdikləri ssenariləri canlandırmalarını təmin edir. Bu müddət ərzində insanın sıxışdırılmış duyğularını ifadə etməsi, özünü daha yaxşı tanıması və yaşadığı problemləri müxtəlif perspektivlərdən görərək həll yolları tapması təmin edilir.
Psixodramanın tarixçəsi və qurucusu
Psixodramanın tarixçəsi XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir və qurucusu Rumen-Amerikalı əsilli psixiatr Jacob Levy Moreno-dur. J.L. Moreno bu texnikanı “gerçəyi yenidən canlandırmaq” kimi tərif edir. Məşhur psixiatr, psixoloji pozuntuları “rol nəzəriyyəsi” çərçivəsində analiz edir və sosyometriya adlandırdığı psixoloji qarşılıqlı əlaqələri araşdırır. Bu çərçivədə 1920-ci illərdə psixoterapiya sahəsində istifadə edilməyə başlanmış texnika, 1930-cu illərdən etibarən pedaqoji, təhsil və sənaye sahələrinə də tətbiq olunur.
Psixodramanın əsas anlayışları
Psixodramanın əsas anlayışları arasında yaradıcıq, spontanlıq, fəaliyyət və qrup qarşılıqlı əlaqəsi yer alır. Səhnələşdirmə və rol dəyişimi anlayışlarını da əhatə edən bu texnika, iştirakçılar üçün qarşılıqlı təcrübə təmin edir. Çünki qrupda olan insanlar, yaşadıqları problemləri və daxili münaqişələri dramatizə edərək ifadə edirlər. Həmçinin, rol dəyişimi anlayışı sayəsində iştirakçılar müxtəlif baxış bucaqlarını təcrübə edə bilər və empati bacarıqlarını inkişaf etdirə bilərlər.
Psixodrama texnikaları və metodları
Psixodrama texnikaları əsasən bənzətmə, aynalama və rol dəyişdirmə elementlərinə əsaslanır. Teatral və psixoloji metodların birləşməsi ilə tətbiq edilən texnikalar, insanların özlərini və digər iştirakçıları müxtəlif perspektivdən anlamalarına imkan yaradır. Bu prosesdə, terapiya üzərində işlənən şəxs "protagonist" olaraq adlandırılır. Tətbiq olunan sahə isə “səhnə” kimi tanımlanır. Həmçinin, şəxsin keçmiş təcrübələrinin canlandırılması üçün seçilən insanlar “yardımçı ego” olaraq təsvir edilir.
Aynalama texnikası
Psixodramanın aynalama texnikası, protagonistin səhnədə canlandırılan hadisəni və öz təcrübələrini izləyərək davranışlarını xaricdən müşahidə etməsinə və fərqindəlik qazanmasına kömək edir. Bu müddət ərzində, protagonist yardımçı egonun öz həyat təcrübələrini canlandırmasını izləyərək davranışlarını xarici baxışdan təhlil edir və yeni anlayışlar əldə edir.
Bənzətmə texnikası
Psixodramada bənzətmə texnikası tətbiq edilərkən, rəhbər və ya qrup liderləri, protagonistin sıxışdırdığı duyğuları, düşüncələri və inanclarını ifadə edirlər. Bu metod şəxsin emosional təcrübələrini başa düşməsinə və onları ifadə etməsinə kömək edir. Bənzətmə texnikası, insanın daxili və xarici dünyanın həqiqiliyini birləşdirməsinə dəstək olur. Bu sayədə, şəxs öz duyğularını daha dərindən anlamağa və daxili münaqişələrini izah edərək emosional bütövlük əldə etməyə nail olur.
Rol dəyişdirmə və dramatik yansıtma
Rol dəyişdirmə texnikasında protagonist başqa birinin roluna girərək, həmin şəxsin reallığını təcrübə edir. Şəxs digər iştirakçının rolunu üstlənərək onun baxış bucağından hadisələrə yanaşır. Dramatik yansıtma metodu isə rol dəyişdirmə prosesinin daha intensiv və dramatik şəkildə yaşanmasıdır. Çünki protagonist həm özünün, həm də başqasının rolunu canlandırdığı üçün empati və özfarkındalığı artırır.
Psixodrama terapiyası hansı sahələrdə istifadə olunur?
Psixodrama terapiyası fərdi və qarşılıqlı əlaqələrdə meydana gələn müxtəlif problemlərin müalicəsi üçün istifadə edilən bir metoddur. Həmçinin, klinik mühitdən kənarda iş və təhsil sahələrində də tətbiq edilir. Psixodramanın klinik sahədə tətbiq edildiyi bəzi hallara aşağıdakılar daxildir:
Depressiya
Özünə hörmət və özünə güvən problemi
Sosial bacarıqların inkişafı
Empati qurma bacarığının artırılması
Ailə içi ünsiyyət problemləri
Rol münaqişələrinin həlli
Emosional ifadəni inkişaf etdirmək
Travma sonrası stress pozuntusu (TSSP)
Psixodrama mərhələləri nədir?
Psixodrama mərhələləri arasında hazırlaşma, fəaliyyət və paylaşım yer alır. Sessiyalar adətən həftədə bir dəfə 8-12 nəfərlik qruplarla həyata keçirilir. Təxminən iki saat davam edən sessiyalar, protagonist, köməkçi ego və rəhbər kimi iştirakçılarla təşkil olunur. Hər sessiyada qrupdakı bir iştirakçının təcrübələrinə fokuslanılır və hər birinin emosional həllə çatması məqsəd qoyulur.
Əminə Bayramova
