Boşanmaların sayını azaltmaq üçün dünya praktikasında fərqli üsullar var. Bəs Azərbaycanda bu istiqamətdə hansı addımlar atılmalıdır? Aliment məbləğinin artırılması mümkündürmü?
Mövzuyla bağlı "Sağlam Cəmiyyət Hərəkatı"nın rəhbəri sosioloq Elçin Bayramlı REFERANS-ın suallarını cavablandırıb. Sosioloq Elçin Bayramlı deyib ki, boşanmaların sayının yüksək səviyyədə artmasına 3 əsas fundamental səbəb var. Bunlardan birincisi, mənəvi problemlər, ikincisi sosial-iqtisadi problemlərdir, üçüncüsü də, boşanmaların hüquqi olaraq asanlaşdırılmasıdır. Hər üç səbəb bu vəziyyəti fəlakət həddinə gətirib. Bizim cəmiyyətimizin söykəndiyi əsas dəyər olan ailə dəyəri tamamilə darmadağın olunub. Mənəvi keyfiyyətlərimizi bir millət olaraq tam şəkildə itiririk. Bunun qarşısını almaq üçün bəzi üsullar var.
Sosioloq hesab edir ki, aliment məbləğinin artırılması daha da vəziyyəti pisləşdirəcək. Çünki boşanmaların bir çoxunun alimentə görə olmasını cəmiyyətin 70 faizi belə düşünür. Hətta bir çox qadınlar bunu açıq etiraf edirlər. Aliment məbləğinin artırılmasının bu problemin həllində heç bir müsbət təsiri ola bilməz, əksinə zərəri olar.
Mütəxəssis onu da vurğulayıb ki, ümumiyyətlə, başdan başlasaq deqradasiyanın qarşısı alınmalıdır. Bu gün açıq şəkildə Azərbaycan xalqına mənəvi-psixoloji terror aparılır. Bu xüsusən televiziya, radio və internet üzərindən açıq şəkildə gedir. Saxta hüquq müdafiəçiləri, qadın azadlığını istəyənlərdə burda böyük rol oynayır. Bunun qarşısı alınmalıdır. Uşaqların düzgün tərbiyəsi milli-mənəvi dəyərlərimiz əsasında aparılmalıdır. Uşaqlara izah olunmalıdır ki, ailə yalnız və yalnız mənəvi dəyərlər üzərində qurula bilər. Bu təkzib edilməz faktdır ki, maddi dəyərlər üzərində qurulan ailələr dağılmağa məhkumdur. Mənəvi dəyərlər üzərində qurulan ailələr isə heç vaxt dağılmır. Təssüf ki, son vaxtlar ailələrin əksəriyyəti maddi dəyərlər üzərində qurulur. Bu məsələnin bir tərəfi odur ki, bunun qarşısı alınmalıdır. İkinci tərəf sosial-iqtisadi vəziyyətdir. Yoxsulluq, işsizlik, evsizlik əhalidə ciddi problemlərə səbəb olur. Nəticə isə bəzi hallarda boşanmaya gətirib çıxardır.
Elçin Bayramlı bildirib ki, bu məsələdə sosial həyat tərzi yaxşılaşdırılmalı, ailələrə dəstək proqramları həyata keçirilməlidir. Bir çox ölkələrdə bunu tətbiq edirlər. Məsələn, Rusiyada 20 il evli olan yəni boşanmayan ailələrə böyük həcmdə dövlət yardım edir. Dövlət bununla ailələrin uzunmüddətliliyini təbliğ edir. Çoxsaylı digər tədbirlər də var. Uşaq pulunun verilməsi, ailə təsərrüfatlarının yaradılmasına dövlət dəstəyi olmalıdır. Üstəlik ailələrə qarşı təbliğat aparanlar cəzalandırılır bir çox ölkələrdə, ailələrə qarşı əxlaqsızlıq hallarının qarşısı alınır. Bütün bunlar hamısı ailələrin davamlılığını təmin etmək üçün təşkil olunur. Amma bizdə bu məsələlərin təssüf ki, heçbiri yoxdur. Həmçinin gənc ailələrin qurulması da azalıb, problemlər boşanmalardan ibarət deyil.
Müsahibimiz onu da xatırladıb ki, ailə qurulması kəskin şəkildə aşağı düşüb, buda deyildiyi kimi evsizlik, işsizlik, yoxsulluqla bağlıdır. Ona görə dövlət yeni ailələrə faizsiz ipoteka kreditləri verməlidir. Ev alınması və işlə təmin olunmasına kömək etməlidir. Uşaq pulu formasında yardım etməlidir ki, ailələrdə heç olmasa 2 uşaq olsun. Ümumiyyətlə, bir millətin davamlılığı üçün 3 uşaq lazımdır. Bu məsələ problemin ikinci tərəfi idi. Üçüncü tərəfdə boşanmalara hüquqi yanaşılmasıdır. Çox təəssüf ki, Avropa Şurasının və digər Avropa təşkilatlarının təzyiqi ilə müəyyən qanunvericiliyimizdə son vaxtlar müəyyən dəyişikliklər olunub. Boşanmalar daha rahat şəkildə aparılır, stimullaşdırılır. Halbuki bu sovet dövründə dahada çətinləşdirilirdi, müddət uzadılırdı və bu müddətdə problemlər həll olunurdu, boşanmalar baş vermirdi. İndi sürətli bir proses gedir. Hakimlər, vəkillər sürətli şəkildə ailələri boşayırlar. Bu yanaşma doğru deyil. Bir çox qadınlar bu vəziyyətdən istifadə edərək, boşanırlar. Daha sonra
Sosioloq qeyd edib ki, buna görə boşanmalarda yanaşma belə olmalıdır. Hansı tərəfin ucbatından boşanma baş verirsə bu araşdırılmalıdır və uşaqlar digər tərəfdə qalmalıdır. Məsələn, ana tərəfindən boşanma baş verirsə, uşaqlar anadan alınıb ataya verilməlidir və aliment ataya ödənilməlidir. Yalnız o halda çəkindirici stimul ola bilər. Boşanmanın səbəbləri bunlardır. Xəyanət və dözümsüzlüylə bağlı faktları ilə bağlıdır, tamamilə bir-birinə zidd iki insanın evlənməsi ilə bağlıdır, maddi məsələlərin önə çəkilməsi və şəxsi eqoist məqsədlərin önə çəkilməsi ilə bağlıdır. Yəni araşdırılmalıdır ki, yalnız çox ciddi səbəblər olduğu halda boşanmaya razılıq verilməlidir. Əks halda isə boşanmaya müraciət edən şəxs cəzalandırılmalıdır.
Ekspert vurğulayıb ki, ailələrin dağılması nəticəsində yetim uşaqlar problemi yaranır, dövlətin sosial öhdəlikləri artır, demoqrafik problem yaranır, genefondumuz zədələnir. Buna görə də insanlar məsuliyyəti olmalıdır. Boş-boş səbəblərə görə boşanan tərəf cəzalandırılmalıdır. Yalnız bu halda boşanmaların qarşısı müəyyən qədər alına bilər. Bütün bunlara qarşı üç tərəfdən mübarizə aparılmalıdır. Birincisi, mənəvi terror dayandırılmalıdır. Birbaşa bu 20, 30 ildi televizorda təbliğ olunur. İnternetdə, sosial şəbəkələrdən bunun qarşısı alınmalıdır. İkinci tərəf isə dövlət ailələrə sosial-iqtisadi yardım etməlidir. Üçüncü tərəfdə isə boşanmalar hüquqi çərçivədə həll edilməlidir.
"Məsələyə ədalətli şəkildə yanaşılmalı, boşanma çətinləşdirilməli, əsaslı səbəb olmadan boşanan tərəf cəzalandırılmalıdır və uşaqlar əlindən alınmalıdır. Yalnız bu halda boşanmaların qarşısı alına bilər",-deyə ekspert bildirib.
Ləman Xalıqova
Referans
