EN

Kəşmir - Cənubi Asiyada Pandora qutusu

Yazını böyüt
Yazını kiçilt

Hindistan, Çin və Pakistanınmalik olduğu nüvə başlıqlarının ümumi sayı 630 civarındadır. Çin 2035-ci ilə qədər nüvə arsenalını 320-dən 1500-ə çatdırmağı hədəfləyir. Ona görə də bu üç ölkənin aralarındakı hədsiz düşmənçiliyə görə "nüvə terror üçbucağı" adlandırılan bölgəni meydana gətirdiyini söyləmək olar.

Hafta.az-ın yazdığına görə, dünya nizamının ağırlıq mərkəzi, xüsusən də iqtisadi nizam şərqə doğru dəyişərsə, Çin və Hindistan təsəvvür edilən dünya düzəninin iki əsas sütununu təşkil edəcəklər (demoqrafik baxımdan: Çin + Hindistan = dünya əhalisinin 36,21 faizi). Əgər Çin hələ də birinci ada xətti boyunca ABŞ tərəfindən mühasirəyə alınarsa, Tayvan adası mühafizə strategiyasının baş incisi olacaq. Amerikalı mütəfəkkir Robert D. Kaplanın fikrincə, Hindistanın Hind okeanına maneəsiz baxışı var, çünki bu okean yeni dünya nizamının mərkəzi olacaq.

Çin Qərb müstəmləkəçilərinin əli ilə yüzillik davam edən alçaqlığı aradan qaldırmağa çalışır. O, həm də özünün bilavasitə yaxınlığında və digər qitələrdə təsir dairələri yaratmağa çalışır. Əks halda, Çin sədri Si Cinpinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün nə mənası ola bilərdi? Digər tərəfdən, Hindistan üç istiqamətdən öz milli təhlükəsizliyi üçün həyati əhəmiyyətli riskləri və təhdidləri aradan qaldıraraq geosiyasi mövqeyini təmin etməyə səy göstərir.

Pakistanın yerləşdiyi şimal-qərb cəbhəsi yumşaq qarın sayılır, xüsusən də Moğollar Hindistanı 300 il Moğol Sultanlığı kimi idarə etmək üçün bu düzənlik bölgəsindən gəldiyinə görə. Şimal-şərq tərəfində Hindistanın Çinlə sərhəd mübahisəsi var, lakin ekspertlər iki nəhəngi ayıran Himalay silsiləsi yaratmaq üçün təbiətə borcludurlar. Nəhayət, Hindistanın 7516 kilometr uzunluğundakı sahil xətti Hindistanın milli təhlükəsizliyinə davamlı dəniz təhlükəsi yaradır. Nəzərə alaq ki, ingilislər də Moğol İmperiyasını məhz dənizdən dağıdıblar. İngilislər lord Lui Mountbatten vasitəsilə Hindistanı parçalayaraq, onun əzəli düşməni Pakistanı yaradıblar. İngilis lord Mortimer Durand Orta Asiyada böyük oyun zamanı ingilislərlə Rusiya arasında bölgü xəttini (Durand Line) çəkib, bugünkü Əfqanıstanı o zamankı böyük dövlətlər arasında bufer dövlət kimi qurub və sair.

Növbəti geosiyasi oyun Şərqi Asiyanın iştirakı ilə Cənubi Asiyada keçirilir - Çin istər quruda, istərsə də dənizdə Hindistanı mühasirəyə almağa çalışır. Çin Hindistanın Hind okeanında hərəkətliliyini məhdudlaşdıraraq dolayı yolla Şri-Lanka adasında hökmranlıq etməyə çalışır.

“Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü sərmayələrinin bir hissəsi olaraq, Çin Pakistanın Oman körfəzinə birbaşa baxan Qvadar limanına quru çıxışını təmin etmək üçün Pakistana təxminən 60 milyard dollar sərmayə qoyub. Çin bununla dünya dənizlərində hökmranlıq edən ABŞ-ın dəniz gücündən və bütün boğazlardan yan keçir. Amma ən mühüm məsələ Hindistanı mühasirəyə almaq və nəzarətdə saxlamaqdır.

Hindistan Qərblə, xüsusən də ABŞ-la ittifaq qurmağa can atıb və həmişə öz tarixi müttəfiqlik mədəniyyətini qoruyub saxlamağa çalışıb. Yaponiya ilə ittifaq axtarır və birgə dəniz manevrlərində iştirak edir. Hindistan Əfqanıstanla Pakistan arasında 1893-cü ildə Mortimerin çəkdiyi xəttdən qaynaqlanan və puştun millətini ikiyə (Əfqanıstan və Şərqi Pakistan) ayıran tarixi düşmənçilikdən istifadə edərək Əfqanıstanla ittifaq axtarır. Hindistanın məqsədi təbii ki, Pakistanı mühasirəyə almaqdır.

Hindistan da Çin kimi kontinental dəniz dövlətidir, ona görə də o, daha çox təyyarədaşıyan gəmilər tikməklə öz dəniz qüvvələrini modernləşdirməyə və inkişaf etdirməyə çalışır (hazırda iki belə gəmi var). O, həm də Qərbə üz tutaraq silah mənbələrini şaxələndirməkdədir.

Hindistan, ABŞ-la əməkdaşlıq edərək, şərtlər uyğun olarsa, Mumbay şəhərindən Ərəb körfəzi regionu vasitəsilə Avropaya iqtisadi dəhlizə qoşulmağa prinsipial razılıq verərək, “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünü neytrallaşdırmağa çalışır. Bu, Hindistanın Dördlər Qrupuna üzv olması istiqamətində əlavə addımdır.

Nəticə olaraq, Hindistanın Kəşmirdəki son terror hücumuna reaksiyası həddindən artıq kəskin ola bilər, lakin geosiyasi dərinliyi ilə Cənubi Asiyanın Pandora qutusunda gizlənən pislikləri əks etdirir.

Chosen
0
1
hafta.az

2Sources