Rektoru olduğum Üsküdar Universiteti ilə Azərbaycandakı universitetlər arasında akademik əməkdaşlığı gücləndirmək, müxtəlif əlaqələr qurmaq üçün bir neçə günlük Bakıda oldum. Akademik səviyyəli görüşlərlə yanaşı, ölkənin sosial və mədəni mühitini də müşahidə etmək şansımız oldu. Mən təfərrüatları araşdırmaqdan çox zövq alıram. Çünki hər bir detal azərbaycanlının mədəni zənginliyini, intellektual dərinliyini, estetik zövqünü özündə əks etdirir.
Bir əsrə yaxın sovet hakimiyyəti altında qalmaları onların milli dəyərlərini zəiflətmədi, əksinə, gücləndirdi. Onlar müstəqillik əldə etdikdən sonra sovet dövrünün mədəniyyət, incəsənət və intellektual nailiyyətlərini rədd etmək əvəzinə aradan qaldıraraq qoruyub saxlaya bildilər. Onlar nəinki sovet dövründən, hətta ondan əvvəl də mədəniyyətə, incəsənətə aid olan hər şeyi kimə miras qoyduğuna əhəmiyyət vermədən qoruyub saxlayırdılar. Bakının küçələrini, prospektlərini, parklarını gəzərkən bu mədəni-bədii zənginliyi bütün incəliyi və gözəlliyi ilə görmək mümkündür.
Azərbaycanlılar sənəti sevirlər. Bu səbəbdən sənətlə bağlı bütün dəyərlərini diqqətlə qoruyurlar. Şəhərin meydanları, küçələri, parkları sənətə dəyər qatanların heykəlləri ilə bəzədilib. Bakını gəzdikcə hər addımda bir şairin heykəlinə, onun şeirlərindən sətirlərə rast gəlmək olar. Qulağınızda səslənən hər bir melodiya bir musiqiçi heykəli ilə beynimizdə həkk oluna bilər.
Ağacların yaşıllığında gəzmək, Xəzər dənizinin sakitliyi, quşların səsləri və musiqi o qədər dincdir. Digər tərəfdən, məncə, bunu etmək bu qədər çətindirmi? Əslində hər yerdə eyni gözəllik, eyni sakitlik, eyni estetik mühit yarana bilər. Məsələn, İstanbulun Gülhanə parkında İtrinin, Dədə Əfəndinin, Hacı Arifin heykəlləri olsaydı, onların melodiyaları qulağımızda cingildəsəydi, gözəl olmazdımı? Aşiyan sahilində, İstinyedə dənizin dalğalarına Zeki Mürenin səsi yoldaşlıq etsə, pis olarmı? Şəhərlərin meydanlarında, küçə və prospektlərində məşhur rəssam və memarlarımızın heykəllərini görmək gözəl olmazdımı? Sənətkarları, ziyalıları və dəyər yaradanları dəstəkləmək, onları görünür etmək də nəsillər arası mədəniyyətin ötürülməsi baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Tonlar, naxışlar və rənglər insanın ruhunu, duyğularını və zehnini qidalandırır. Emosional zənginlik, mənəvi rahatlıq və ruhi məmnunluq insanı insan edən xüsusiyyətlərdir. Bu səbəbdən sənət və intellektual avadanlıqlar vacibdir. Cəmiyyətin güclənməsi üçün o cəmiyyəti təşkil edən bütün fərdlər bir araya gəlməlidir. Bu, yalnız ümumi mədəniyyətlə mümkündür. Mədəniyyət cəmiyyətin havasıdır; cəmiyyəti ayaqda saxlayır və onu davamlı edir. Mədəniyyət həm də cəmiyyətin xarakterini formalaşdırır. Mədəni şəxsiyyətin formalaşmasının yeganə yolu budur. Cəmiyyətdəki hər bir fərd ancaq yaşadığı cəmiyyətin xarakterini əks etdirməklə mədəni kimliyə malik ola bilər. Mədəni kimliyin formalaşması ancaq bədii və intellektual avadanlıqla mümkündür. Öz mədəni dəyərlərini və bədii irsini əhatə edən cəmiyyət ümumbəşəri dəyərlərə daha açıq olacaq. Öz mahiyyətini qorumaq, öz mahiyyətinə sahib çıxmaq, həm də ümumbəşəri dəyərlərlə qidalanmaq insanı zənginləşdirir. Təməl nə qədər güclü olsa, xarici dünyaya açılmaqda bir o qədər inamlı olacaqsınız.
Azərbaycanlıların bu məsələdə düzgün yolda olduğunu müşahidə edirəm. Onlar öz şairlərini, rəssamlarını, musiqiçilərini fəxrlə xatırlayır, danışırlar. Şəhərin parçasına ədəbiyyatın, musiqinin, şeirin, rəssamlığın və təbii ki, memarlığın incə estetikası hopmuşdur. Bu səbəbdən şəhər nəfəs alır və insanların da nəfəs almasına şərait yaradır. Binaların yerləşdiyi yer, estetikası və bir-birindən ölçülən məsafələri şəhərə geniş hisslər bəxş edir. Bəlkə də buna görə Bakı bu qədər sakitdir. İnsanlar sakit və dincdir. Ən əsası odur ki, küçənin dilində aqressiya, kobudluq olmasın. İnsanların dincliyi, əmin-amanlığı, mehribanlığı şəhərin küçə və meydanlarında öz əksini tapır. Həyat onlar üçün də problemsiz deyil. Çox keçmədi ki, biz ciddi müharibədən keçdik. Onun təsiri hələ də davam edir. İqtisadi baxımdan hələ ki, nəzərdə tutulan səviyyəyə çatmayıb və problemlərlə mübarizə aparırlar. Amma onların estetik həssaslıqları, intellektual dərinliyi, ən əsası da dərindən bağlı olduqları mədəni kimlikləri və milli dəyərləri onlar üçün böyük mənəvi təkandır.
Təhsil yarmarkalarında, məktəblərdə gənclərlə görüşüb söhbət etmək imkanım oldu. Bəziləri xaricdə universitetlərdə təhsil almağı, magistratura və doktorantura təhsilini davam etdirməyi hədəfləsə də, heç biri həyatını xaricdə davam etdirməyi düşünmür. Onların əsas məqsədi təhsil alıb Azərbaycana qayıtmaq və öz ölkələrinə xidmət etməkdir. Bu, onların cəmiyyət olaraq nə qədər güclü kollektiv şüur yaratdıqlarını göstərir.
Onlar təhsilə ciddi önəm verirlər. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı üçün doqquz illik təhsil tələbi var. İstər qadın istər kişi olsun, hər bir fərd uşaqlıq və yeniyetməlik illərini məktəbdə keçirməlidir. Bu səbəbdən də cəmiyyətin intellektual, bədii və estetik şüur səviyyəsi kifayət qədər yüksəkdir. Bunu şəhərin küçələrində əks olunan insanların mehribanlığı, tolerantlığı və dilindən də görmək mümkündür.
