Bakı. Trend:
Ermənistan hakimiyyətinin faktiki olaraq Qərbin tam və totaldnəzarətində olduğunu anlayan Rusiya bölgədə təsir imkanlarınınifrat zəifləməsinə imkan verməmək üçün hərəkətə keçmək qərarınagəlib.
Rəsmi Moskva İrəvanla əlaqələrin idarəolunma və konrtrolsəlahiyyətlərini Dmitri Kozakdan alaraq Sergey Kiriyenkoya verib.Bu isə Moskvanın strateji yanaşmasının dəyişməsinin rəmzi olaraqqiymətləndirilir: birbaşa təzyiq əvəzinə indi informasiya təsiri vənəzarət olunan mövcudluq prioritetə çevrilir. Bu dəyişikliklərinarxasında nə dayanır, hansı strukturlar bu işə cəlb olunub vəKremlin Ermənistandakı perspektivləri nədən ibarətdir?
Uzun illər ərzində postsovet məkanına nəzarət edən Kozak bu dəfədaxili siyasi texnologiyalar üzrə Kreml memarına yer verdi. Məzkurqərar, Ermənistan siyasətində vurğuların dəyişməsi ilə izah olunur:Kreml artıq İrəvana köhnə razılaşmalar və güc rıçaqları ilə təsirgöstərə bilməyəcəyini anlayır. İndi diqqət informasiya-psixolojimetodlara, rəqəmsal təsirə və alternativ gündəminformalaşdırılmasına yönəlib.
Kiriyenko artıq Abxaziya, Cənubi Osetiya, Dnestryanı və Donbaskimi tanınmayan və qismən tanınan qurumlara nəzarət edir. İndi isəbu siyahıya Ermənistan da əlavə olunub. Bu addım Moskvanınstrategiyasını təsdiqləyir: İrəvan artıq Kolllektiv TəhlükəsizlikMüqaviləsi Təşkilatı (KTMT) üzrə müttəfiq sayılmır, informasiyatəzyiqi üçün obyekt kimi nəzərdən keçirilir.
2020-ci ildən sonra daha da dərinləşən Ermənistan–Qərbyaxınlaşması, 44 günlük İkinci Qarabağ müharibəsi və ardınca NikolPaşinyanın atdığı diplomatik addımlar fonunda daha da kəskinxarakter alıb. Fransa ilə strateji dialoq sazişinin imzalanması,Qərb təhlükəsizlik təşəbbüslərində iştirak və KTMT-dən çıxmağa dairişarələr Moskva tərəfindən qeyri-dost jestlər kimiqiymətləndirilir. Kreml cavab olaraq hərbi deyil, informasiyamexanizmlərini işə salır.
Məqsəd - Ermənistanın Rusiya təsir dairəsindən tam çıxmasınınqarşısını almaqdır. Kreml "yumşaq güc" alətləri vasitəsiləaşağıdakıları həyata keçirməyə ümid edir: erməni cəmiyyətinin birhissəsində Rusiyaya simpatiyanı bərpa etmək (xalq diplomatiyasılayihələri vasitəsilə), intellektual və ekspert mühitində loyallığıformalaşdırmaq, media sahəsinə onlayn resurslar, QHT-lər vətərəfdaş təşəbbüslər vasitəsilə təsir göstərmək, ölkə daxilində vəbeynəlxalq arenada antirusiya təşəbbüsləri bloklamaq.
Yeni strategiyanın həyata keçirilməsinə Kremlin üç əsasstrukturu cavabdehdir:
Daxili siyasət idarəsi (Andrey Yarin) -kuratorların, texnoloqların, məsləhətçilərin koordinasiyasına vəErmənistan siyasətinə "daxilolma nöqtələri" ilə işəcavabdehdir.
Monitorinq və təhlil idarəsi (AleksandrXariçev) - sosial şəbəkələrin, sorğuların və siyasi riskmatrislərinin təhlili ilə məşğuldur.
İctimai layihələr idarəsi (Sergey Novikov) -qrant proqramları, təhsil layihələri və gənclərlə iş daxil olmaqla"yumşaq" təşəbbüsləri həyata keçirir.
Baş nazir Nikol Paşinyan, siyasi böhranlara və Qarabağdaməğlubiyyətə baxmayaraq, hakimiyyəti saxlamağı bacarıb. 2025-ciilin may ayına olan vəziyyətə görə, onun siyasi kapitalı sabitdirvə görünür, 2026-cı il parlament seçkilərində qələbə qazanmağahazırlaşır. Müxalifət parçalanmış vəziyyətdədir, əsas fiqurlar -sabiq prezidentlər Koçaryan və Sərkisyan - ictimai dəstəyiniitiriblər.
Kreml qüvvələr balansını ayıq şəkildə qiymətləndirir. İrəvandahakimiyyət dəyişikliyi Kremlin məqsədi deyil. Əsas hədəf - mövcudhakimiyyət arxitekturasına "inteqrasiya olunmaq", Qərb aktorlarınıntəsirini minimuma endirmək və heç olmasa "aşağı səviyyəliinfrastruktur" vasitəsilə idarəetmə rıçaqlarını qorumaqdır: yerlimedia, ekspertlər, dini çevrələr və iqtisadi əlaqələrvasitəsilə.
Paşinyan hökuməti ABŞ-da Ukrayna, Gürcüstan və Vaşinqtonun digərmüştəriləri ilə işi ilə tanınan "Mercury" lobbi şirkəti iləmüqavilə imzalayıb. Müqavilənin dəyəri aylıq 50 min ABŞ dollarıdır.Rəsmi məqsəd - Ermənistanın ABŞ üçün strateji tərəfdaş kimiimicinin təşviqidir.
Müqavilə, Vaşinqtonda administrasiya dəyişikliyi fonunda qüvvəyəminib. ABŞ prezidenti Donald Trampın ermənilərlə münasibətlərisoyuqdur və Bakı ilə əlaqələri gücləndirib. Təcrid perspektivindənnarahat olan Paşinyan "Mercury" vasitəsilə yeni administrasiyaqarşısında imicini yenidən formalaşdırmağa, dialoqa açıq olduğunuvə ABŞ maraqlarına uyğunlaşdığını göstərməyə çalışır.
Bu addım Moskvada narahatlıqla qarşılanıb. ABŞ şirkəti ilə PRəməkdaşlığı, İrəvanın Rusiyadan uzaqlaşmağa hazır olduğuna dairnümayişkaranə siqnal kimi dəyərləndirilir - KTMT-dən çıxışa, Aİİ-dəiştirakın məhdudlaşdırılmasına və NATO standartlarına uyğunlaşmayaqədər uzanan bir xəttin tərkib hissəsi kimi.
Ermənistanda Rusiyanın yararlana biləcəyi güclü və təsirliprorus siyasi fiqurlar demək olar ki, qalmayıb. Qarabağ sonrasısiyasi böhran “qarabağ klanı”nın qalıq nüfuzunu sıradan çıxardı,yeni nəsil liderlər isə rəqəmsal təşəbbüslər və korrupsiyaya qarşıritorika fonunda formalaşaraq Qərbə yönəliblər.
Rusiya yönümlü QHT-lər faktiki olaraq ölkədən çıxarılıb,pravoslav kilsəsi marginallaşıb, iqtisadi əlaqələr daralır,humanitar proqramlar isə sistemlilikdən uzaqlaşıb. Moskva hazırdaErmənistanda "kənar oyunçu" mövqeyindədir.
Etibarlı tərəfdaş dayaqları olmadığı üçün o, hərəkət imkanlarıməhdud xarici qüvvə kimi davranmağa məcburdur.
Ermənistanın 2025–2026-cı illərdə KTMT-dən çıxması riskimövcuddur. Rusiya ilə münasibətlərin kəskin soyuması fonundaErmənistan artıq 2023–2024-cü illərdə KTMT-də iştirakını faktikidondurmuşdu: Paşinyan əsas sammitlərdə iştirak etmədi, Ermənistantərəfi hərbi təlimlərdən imtina etdi.
2025-ci ildə rəsmi İrəvan müqavilə öhdəliklərinə hüquqi baxışkeçirməyə başlayıb və KTMT-dən çıxmaq imkanını ciddi şəkildəmüzakirə edir. Bu, Rusiya üçün Cənub cinahında əsas müttəfiqinitirilməsi, KTMT-nin “təhlükəsizlik təminatçısı” kimilegitimliyinin çökməsi, Ermənistanın Fransa, Hindistan, Yunanıstanvə ABŞ-la hərbi əməkdaşlığının güclənməsi, regionda Rusiya hərbimövcudluğunun, o cümlədən Gümrüdəki 102-ci bazanın, kəskin şəkildəazaldılması ehtimalı ilə nəticələnə bilər.
Digər təhlükə Ermənistanın antirusiya sanksiya koalisiyalarınaqoşulmasıdır. 2023-cü ilə qədər Ermənistan sanksiya məsələsindəformal neytrallığını qoruyub saxlayırdı. Lakin 2024–2025-ci illərdəQərbin təzyiqlərini yumşaltmaq məqsədilə qismən sanksiya rejiminəuyğunlaşma siyasəti başladı - xüsusilə bank və texnolojisektorlarında.
Artıq Rusiya istiqamətli “boz” idxal kanallarının bağlanması,maliyyə köçürmələrinə nəzarət və Aİİ-də logistikanın monitorinqiilə bağlı məlumatlar yayılıb.
Bu, Avropa İttifaqı və ABŞ sanksiyalarına “seçməli” sahələr üzrəqoşulma, Ermənistanın sanksiyalardan yayınma üçün tranzit mərkəzistatusunun itirilməsi, Rusiya ilə işləyən erməni şirkətlərinə qarşıikinci dərəcəli sanksiyaların tətbiqinə yol açılması və İrəvanınAvropa İttifaqının “sanksiya protokolu”na stratejiuyğunlaşdırılması risklərini yaradır. Növbəti təhlükə İrəvanda Qərbbazalarının və ya “təhlükəsizlik ofislərinin” yaradılmasıdır.
Kreml üçün ən narahatedici siqnallardan biri də ErmənistandaAİ-nin daimi hərbi missiyasının (EUMA) genişləndirilməsi və Fransavə ya ABŞ-la birgə nəzarət-müşahidə mərkəzlərinin yerləşdirilməsiilə bağlı müzakirələrdir.
Bəhs etdiyimiz məqam Avropa İttifaqı nəzdində daimi müşahidəbazalarının yaradılması, informasiya-analitik və kəşfiyyat yönümlü“təhlükəsizlik ofisləri”nin açılması, rəsmi NATO üzvlüyü olmadanalyans tipli bölmələrin yerləşdirilməsi ilə nəticələnə bilər.
Nəticədə Rusiya Ermənistan üçün hərbi zəmanətçi statusunu itirəbilər, Ermənistan-Azərbaycan münaqişə zonasındakı balans pozular vəErmənistan faktiki olaraq Cənubi Qafqazda NATO-ya dayaq nöqtəsinəçevrilə bilər. Rusiyanın informasiya müstəvisində təcrid olunmasıda ciddi problemdir. Son illərdə Ermənistanda rusdilli və prorusmediasının sayı sürətlə azalıb. Rusiya telekanallarıməhdudiyyətlərə məruz qalıb, bəzi rəqəmsal platformalara çıxışbloklanıb, yerli tərəfdaş mediaya isə qrant dəstəyidayandırılıb.
Situasiya Qərb fondlarının (National Endowment for Democracy,Open Society) təsirinin artması, mediaməkanın ingilisdilli vəfransızdilli təsir agentləri tərəfindən monopoliyalaşdırılması vəsosial şəbəkələrdə antirusiya ritorikasının dominant hala gəlməsiilə müşayiət olunur.
Bu isə Rusiya gündəmini yerli auditoriyaya çatdırma imkanlarınınzəifləməsi, Kreml üçün ictimai rəyə təsir imkanlarının itməsi və2026-cı il seçkiləri ərəfəsində loyal media platformalarınınolmaması ilə nəticələnə bilər. Son risk Ermənistandakı ermənidiasporuna və dini strukturlara təsirin itirilməsidir. Ermənidiasporası ənənəvi olaraq ABŞ, Fransa və Yaxın Şərq ölkələrindəyüksək lobbi potensialına malik olub. Vaxtilə Moskva diasporanınbir hissəsinin loyal münasibətinə ümid edə bilirdi - xüsusiləRusiya və Yaxın Şərqdə.
Amma 2020-ci ildən sonra bu vəziyyət dəyişməyə başlayıb.Diasporanın bir hissəsi Moskvaya Qarabağ məsələsində “xəyanətkar”kimi yanaşır, ABŞ, Fransa və Vatikan “erməni maraqlarının yenimərkəzləri” kimi təqdim olunur, Erməni Həvariyun (Apostol)Kilsəsinin bir hissəsi üçün Moskva Patriarxlığının mənəvi nüfuzuzəifləyib. Nəticədə Rusiya kilsə və diaspor vasitəsilə qeyri-rəsmitəsir kanallarını itirib, Vaşinqton və Parisdə tərəfdaş lobbiyoxdur, ABŞ-dakı erməni fəal icmasının Rusiya maraqlarınatəzyiqləri isə artmaqdadır.
Əsas ssenarilərdən biri təsirin qorunub saxlanmasıdır və bu,“yumşaq güc” kanalları, yeni ictimai təşəbbüslər və gənclərlə işvasitəsilə həyata keçirilə bilər. Bu, aqressiya deyil, uzunmüddətlivə ardıcıl şəkildə cəmiyyətə inteqrasiya olunmağa əsaslanan aşağısəviyyəli modeldir. Bu çərçivədə Rusiya təhsildə, mədəniyyətdə vəelmdə humanitar proqramları yenidən qurmalı, erməni dilində yenirəqəmsal layihələr işə salmalı, gənclər üçün şəbəkə klubları,QHT-lər və təşəbbüs qruplarının yaradılmasına üçüncü sektorüzərindən dəstək verməli, birbaşa siyasi təsirdən yayınaraq“əməkdaşlıq” çətiri altında kreativ sənayeləri inkişafetdirməlidir. Məqsəd ideoloji zorakılıq olmadan yeni, loyal birsosial təbəqə formalaşdırmaqdır.
İkinci ssenari Rusiyaya loyal, lakin Köçəryan kimi siyasiölülərlə və yaramazlarla assosiasiya olunmayan yeni siyasi aktorun- üçüncü qüvvənin formalaşdırılmasıdır.
Bu, yeni siyasi partiya və ya hərəkatın inkubasiyasını nəzərdətutur. Formaca qərbyönlü, məzmun baxımından neytral-loyal, Kremləqeyri-rəsmi kanallarla bağlı, MDB nostaljisi olmayan və NATO-ya dainanmayan “məyus elektorat”ın səslərini cəmləyən platforma olabilər. Həminqüvvə texnokratik, iqtisadi və ya hətta ekolojigündəmlə çıxış edə bilər, özünü ictimai nəzarət hərəkatı, “yenisimalar” və ya mənəvi-dini yenilənmə kimi təqdim edə bilər.
Üçüncü ssenari isə gündəmi praqmatik kanala çəkmək üçün iqtisadilayihələrin – energetika və nəqliyyat sahələrində əməkdaşlığın –aktivləşdirilməsidir.
Belə yanaşma praktik rus-erməni tərəfdaşlığının yenidən işəsalınmasını nəzərdə tutur: İran vasitəsilə dəmir yolu və enerjiinfrastrukturunun inkişafı, rəqəmsal transformasiya sahəsində(GLONASS, kibertəhlükəsizlik) ortaq layihələr, erməni məhsullarınınAİİ bazarına çıxarılmasında Rusiyanın dəstəyi və startapinkubatorları, fintex, aqrosfera üzrə özəl sektorun iştirak etdiyihibrid modellər. Məqsəd - Ermənistanı iqtisadi baxımdan Rusiyayabağlamaq və bu yolla qərbyönlü siyasi meyillərə qarşı bir balansyaratmaqdır.
Ermənistan dosyesinin Kiriyenkoya verilməsi ümidsizlik aktıdeyil, strateji manevrdir. Kreml uzunmüddətli oyuna, yəni güctətbiq etmədən təsir imkanlarını saxlamaq məqsədinə olynayır.
Və bütün bunlar Moskva üçün son dərəcə əlverişsiz siyasi vəictimai mühitdə baş verir. Ermənistan daxilində güclü müttəfiqolmadan Moskvanın hərəkət imkanları məhduddur.
Əgər Rusiya qarşıdakı iki ildə qərbyönlü sürəti zəiflədə və yanəzarət altına ala bilməzsə, Ermənistan nəhayət “rus dünyası”nıntəsir dairəsindən çıxmış olacaq.
Moskva tələsməlidir. Əks təqdirdə, gec olacaq.
