Bakı. Trend:
Aprelinin sonlarından etibarən Cənubi Asiyada vəziyyət yenidəntoqquşma həddinə çatdı.
Pahalqamda baş verən və 26 turistin həlak olduğu faciəvihücumdan dərhal sonra Hindistan tərəfi inandırıcı sübutlar təqdimetmədən Pakistanı günahlandırdı.
Öz növbəsində Pakistan bu ittihamları qətiyyətlə rədd etdi vəhadisənin müstəqil beynəlxalq istintaq yolu ilə araşdırılmasınaçağırış etdi.
Fəqət Hindistan bu çağırışlara məhəl qoymadan bölgədə gərginliyidaha da artıran bir sıra addımlar atdı. Pakistan ədalətəçağırır.
Pakistanın baş naziri Şahbaz Şərif BMT-nin baş katibi AntonioQuterreşlə telefon danışığında Pahalqamda baş vermiş insidentinmüstəqil araşdırılmasının vacibliyini vurğuladı və tələsiknəticələrin münaqişənin eskalasiyasına səbəb ola biləcəyi barədəxəbərdarlıq etdi.
O həmçinin qeyd etdi ki, Pakistan Hindistan tərəfindən mümküntəcavüz halında öz ərazi bütövlüyünü və suverenliyini müdafiəetməyə hazırdır. Hindistan sübutsuz ittihamlar irəli sürür. 2025-ciil aprelin 22-də Hindistanın Kəşmir bölgəsində yerləşən Pahalqamdabaş vermiş terror aktı nəticəsində əsasən turistlər olmaqla 26nəfər həyatını itirdi.
Hadisədən cəmi 30 dəqiqə sonra Hindistan hakimiyyəti istintaqbaşa çatmadan Pakistanı hücuma qarışmaqda ittiham etdi. Belətələsik açıqlamalar bu ittihamların obyektivliyi və onlarınarxasında dayanan mümkün siyasi motivlər barədə ciddi suallardoğurur. Sübutların olmaması və beynəlxalq reaksiya.
Hindistan rəsmiləri hücum edənlərin guya Pakistan mənşəliolduğunu iddia etsələr də, Pakistanın dövlət strukturlarının buhücumun təşkilində iştirakını təsdiqləyən konkret sübutlar təqdimedilmədi.
Pakistan bu iddiaları qətiyyətlə rədd edərək, beynəlxalqtəşkilatlarla əməkdaşlıq etməyə hazır olduğunu bildirərək, müstəqilbeynəlxalq istintaqa çağırış etdi. Beynəlxalq ictimaiyyət iki nüvədövləti arasında artan gərginlikdən narahatlığını bildirdi.
BMT-nin Baş katibi və digər dünya liderləri hər iki tərəfitəmkinli olmağa və insidentin obyektiv araşdırılmasına çağırdılar.Siyasi kontekst və mümkün motivlər. Pakistana qarşı irəli sürüləntələsik ittihamlar Hindistanın daxili siyasi motivləri ilə bağlıola bilər.
İqtisadi çətinliklər və baş nazir Narendra Modininpopulyarlığının azalması fonunda millətçi ritorikanıngücləndirilməsi və xarici düşmənin ittiham olunması seçicilərikonsolidasiya etmək və daxili problemlərdən diqqəti yayındırmaqvasitəsi kimi istifadə oluna bilər.
Tarix göstərir ki, seçkilər ərəfəsində və ya siyasiqeyri-sabitlik dövrlərində Hindistan hakimiyyəti anti-Pakistanritorikasını artırmağa meylli olub. Məsələn, 2019-cu ildə Pulvamahücumundan sonra Hindistan Pakistana qarşı oxşar tələsik ittihamlarirəli sürdü ki, bu da hərbi gərginliyə və Pakistan ərazisinə havazərbələrinə gətirib çıxardı. Su diplomatiyası: Hindistan müqavilənipozur.
Pakistanla münasibətlərin kəskinləşməsi kontekstində Hindistanınən narahatedici addımlarından biri 1960-cı ildə Dünya Bankınınvasitəçiliyi ilə imzalanmış Hind çayı suları haqqında Müqaviləninbirtərəfli qaydada dayandırılması oldu. Müxtəlif münaqişələrəbaxmayaraq, bu müqavilə iki ölkə arasında münasibətlərin altmışildən artıq müddətdə sabit elementlərindən biri hesab olunurdu.
Müqavilənin tarixi və əhəmiyyəti. Hind çayı suları haqqındamüqavilə su ehtiyatlarının Hindistan və Pakistan arasında aşağıdakıkimi bölüşdürülməsini nəzərdə tutur: Hindistan şərq çayları olanRavi, Beas və Sutlej üzərində, Pakistan isə qərb çayları olan Hind,Çelum və Çenab üzərində nəzarət hüququ əldə edir.
Pakistan iqtisadiyyatı bu su ehtiyatlarından yüksək dərəcədəasılıdır: kənd təsərrüfatı istehsalının təxminən 80%-i və elektrikenerjisinin üçdə biri qərb çaylarının suyuna əsaslanır.
Bu səbəbdən su təchizatının stabilliyi ölkənin ərzaq və enerjitəhlükəsizliyi baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır. Müqavilənindayandırılmasının nəticələri. Pahalqamda 26 turistin həlak olduğuterror hücumundan sonra Hindistan Pakistanı terrorizmidəstəkləməkdə ittiham etdi və müqaviləyə iştirakını dayandırdığınıelan etdi.
Hindistanın su ehtiyatları naziri Ç.R. Patil "Hind çayının birdamcı suyu belə Pakistana getməməlidir" bəyanatı ilə hökumətinniyyətinin ciddiliyini nümayiş etdirdi.
Pakistan bu addımı “müharibə aktı” kimi qiymətləndirdi və mümküncavab tədbirləri barədə xəbərdarlıq etdi.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, Hindistanın hal-hazırda qərbçaylarının sularını əhəmiyyətli dərəcədə yönləndirmək və yasaxlamaq üçün kifayət qədər infrastruktur imkanları yoxdur. Lakinbu çaylar üzərində hidrotexniki qurğuların tikintisininsürətlənməsi gələcəkdə vəziyyəti dəyişə bilər.
Pakistan tərəfi ehtiyat edir ki, Hindistan bu suları bəndlərdəmüvəqqəti saxlamaqla “su bombaları” yaradaraq, ölkənin kəndtəsərrüfatına və ekosistemlərinə ciddi təhlükə yarada bilər.
Pakistan Hindistanın Hind çayı suları haqqında Müqavilənibirtərəfli qaydada dayandırmasını beynəlxalq məhkəməinstansiyalarında, o cümlədən Dünya Bankında və BeynəlxalqMəhkəmədə mübahisələndirməyə hazırlaşır.
Müqavilənin müddəalarına əsasən, heç bir tərəf onun icrasınıbirtərəfli qaydada dayandıra və ya ləğv edə bilməz. Əvvəllər ortayaçıxan mübahisələr Hind çayı üzrə Daimi Komissiya, neytralekspertlər və ya arbitraj məhkəməsi vasitəsilə həll olunurdu. Bubaxımdan Hindistanın atdığı addımlar beynəlxalq hüququn pozulmasıkimi qiymətləndirilə bilər və mövcud münaqişə həlli mexanizmlərinəolan inamı sarsıdır.
Hind çayı suları haqqında müqavilənin dayandırılması regiondagərginliyi artırır və iki nüvə dövləti arasında qarşıdurmanıneskalasiyasına gətirib çıxara bilər. Bundan əlavə, bu addımHindistanın region ölkələri, xüsusilə də Hindistanı bəsləyən bəziçayların mənbə hissələrinə nəzarət edən Çinlə münasibətlərinə təsiredə bilər. Əgər Hindistan-Çin münasibətləri pisləşərsə, Pekin bucoğrafi üstünlüyündən Hindistana təzyiq vasitəsi kimi istifadə edəbilər ki, bu da regional geosiyasi vəziyyəti daha daçətinləşdirir.
Hindistanın baş naziri Narendra Modinin populyarlığının azalmasıiqtisadi çətinliklər, işsizliyin artması və xüsusilə müsəlman əhaliarasında ayrı-seçkilik xarakterli qanunlara qarşı etirazlarıngüclənməsi fonunda özünü daha qabarıq göstərir.
2025-ci ilin aprelində Hindistan parlamenti vaqf qanununadəyişikliklər qəbul etdi ki, bu da müsəlman dini fondları üzərindədövlət nəzarətini genişləndirdi və insan haqları müdafiəçiləri iləmüxalifətin kəskin tənqidinə səbəb oldu. İqtisadi çağırışlar vəpopulyarlığın azalması.
Hindistanın 2025-ci il üzrə ÜDM artımı 6,2% proqnozlaşdırılsada, ölkə ciddi struktur problemlərlə üzləşir – xüsusilə gənclərarasında yüksək işsizlik və iqtisadi artımın zəifləməsi.
Hindistan İqtisadiyyatının Monitorinq Mərkəzinin məlumatınagörə, 2024-cü ilin aprelində işsizlik səviyyəsi 8,1%-ə çatıb ki, buda əvvəlki aylardan yüksəkdir və pandemiyadan əvvəlki dövrənisbətən xeyli artımdır. Bu iqtisadi çətinliklər Modinin təsdiqreytinqinə mənfi təsir göstərib.
India Today tərəfindən 2024-cü ilin avqustunda keçirilmişsorğuya əsasən, Modinin dəstək səviyyəsi 49%-ə düşüb, əsas rəqibiRahul Qandi isə 22,4% dəstək qazanıb. Bu göstəricilər əhalidənarazılığın artdığını və müxalifətin gücləndiyini sübut edir.
2025-ci ilin aprelində Hindistan parlamenti vaqf qanununadüzəlişlər qəbul etdi ki, bu da vaqf idarəetmə şuralarınaqeyri-müsəlmanların daxil edilməsini və hökumətin vaqf əmlakıüzərində mülkiyyət hüququnu tanımaq səlahiyyətini artırdı.
Yerli ekspertlər bu qanunun Hindistan müsəlmanlarınınkonstitusion hüquqlarını pozduğunu və tarixi məscidlərin və digərdini obyektlərin müsadirəsinə səbəb ola biləcəyini iddia edirlər.Qanunun qəbul edilməsi ölkə üzrə kütləvi etirazlara səbəb oldu.Qərbi Benqalın Murşidabad şəhərində aksiyalar zorakılığa çevrildi,nəticədə 3 nəfər həlak oldu, onlarla insan yaralandı və 274-dən çoxşəxs saxlanıldı. Etirazçılar bu qanunun dini azadlıqları vəmüsəlman icmasının hüquqlarını təhlükəyə atdığınıbildirirdilər.
Müşahidəçilər bildirirlər ki, mübahisəli qanunların qəbuledilməsi və Pakistanla gərginliyin artırılması Modinin hökumətitərəfindən daxili problemlərdən diqqəti yayındırmaq və 2027-ci ilseçkiləri ərəfəsində elektoratı birləşdirmək cəhdi ola bilər.Pahalgamda 26 nəfərin ölümünə səbəb olan terror hücumundan sonraHindistan tərəfi Pakistanı sübut olmadan dərhal ittiham edib ki, buda beynəlxalq ictimaiyyətin tənqidinə səbəb olub. Belə addımlarhakim partiyanın mövqelərini gücləndirmək və millətçiəhval-ruhiyyəni qızışdırmaq məqsədi daşıya bilər.
Beynəlxalq ictimaiyyət Hindistan və Pakistan arasında artangərginlikdən narahatlığını ifadə edib. BMT Baş katibi hər ikitərəfi təmkinli olmağa və münaqişənin deeskalasiyası üçünvasitəçilik təklifinə çağırıb. Buna baxmayaraq, Hindistan sərtritorikaya sadiq qalır və vəziyyəti daha da ağırlaşdıracaq addımlaratır.
Pakistan və Azərbaycan. 2025-ci ilin aprelində Hindistan vəPakistan arasında artan gərginlik fonunda beynəlxalq ittifaqlar vəstrateji tərəfdaşlıqlar məsələsi yenidən gündəmə gəlir. Bukontekstdə Pakistanla Azərbaycanın qardaşlıq münasibətləri - yalnızdini və mədəni yaxınlıqla deyil, həm də ümumi geosiyasi maraqlar,beynəlxalq platformalarda qarşılıqlı dəstək və hərbi-texnikiəməkdaşlığın inkişafı ilə seçilən dayanıqlı və çoxşaxəli ittifaq -parlaq nümunə təşkil edir. Müstəqilliyin ilk günlərindən etibarəntanınma və dəstək.
Pakistan 12 dekabr 1991-ci ildə - SSRİ-nin süqutundan cəmi ikihəftə sonra Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyan ilk ölkələrdən birioldu. İki ölkə arasında diplomatik münasibətlər 1992-ci il iyunun9-da quruldu. O vaxtdan bəri Pakistan Qarabağ məsələsi də daxilolmaqla, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü ardıcıl şəkildədəstəkləyir. Xatırladaq ki, Pakistan dünyada Ermənistanı rəsmiolaraq dövlət kimi tanımayan yeganə ölkədir ki, bu da İslamabadınBakıya olan həmrəyliyinin formal diplomatik çərçivədən kənaraçıxdığını göstərir.
Pakistan ardıcıl şəkildə Azərbaycanın BMT, İƏT, QoşulmamaHərəkatı və digər beynəlxalq platformalardakı mövqeyinidəstəkləyir.
Məsələn: 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı Pakistanhakimiyyəti açıq şəkildə Azərbaycana dəstək verdi, Ermənistanınişğalını pislədi və işğal olunmuş ərazilərin tam azad olunmasınınvacibliyini bəyan etdi. 2020-ci ilin dekabrında Pakistan MilliAssambleyası Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası istiqamətindəatdığı addımları dəstəkləyən qətnamə qəbul etdi. Pakistan BMT-ninİnsan Hüquqları Şurasının və İƏT-in müxtəlif sessiyalarındadəfələrlə işğal olunmuş Qarabağ ərazilərində azərbaycanlılarınhüquqlarının pozulması məsələsini qaldırıb.
İkitərəfli münasibətlərdə ən mühüm sıçrayışlardan biri müdafiəvə təhlükəsizlik sahəsində baş verib.
2024-cü ilin martında Azərbaycan Pakistan (PAC) və Çin (ChengduAircraft Corporation) tərəfindən birgə istehsal olunan çoxməqsədliJF-17 Thunder Block III qırıcılarının alınması ilə bağlı bu günəqədərki ən böyük müqaviləni imzaladı.
Aktiv fazalı radar sistemi (AESA), stels texnologiyası vəmodernləşdirilmiş avionika, “hava-hava” və “hava-yer” tipli idarəolunan raketlər də daxil olmaqla geniş silah arsenalı, təqribən30–35 milyon dollar dəyərində olan bu qırıcılar F-16 və DassaultRafale-ə nisbətən daha əlçatan alternativdir.
Pakistan mətbuatının (Daily Pakistan, The News) məlumatına görə,müqavilə 2024–2026-cı illərdə 12 təyyarənin tədarükünü vəmüqavilənin genişləndirilməsi imkanını nəzərdə tutur. Bu müqaviləPakistanın müdafiə ixracı tarixində ən böyük və Cənubi Qafqazölkəsi ilə ilk bu miqyaslı hərbi sövdələşmədir. Tərəfdaşlığınstrateji əhəmiyyəti. Bu sadəcə silah alqı-satqısı deyil - bu,Bakı–İslamabad–Pekin arasında formalaşmaqda olan strateji üçbucağınsimvoludur.
Azərbaycan müasir və sərfəli silah sistemlərinə çıxış əldə edir,Pakistan isə Cənubi Qafqazda etibarlı tərəfdaş və Xəzər regionunaçıxış imkanına yiyələnir. Gələcəkdə bu əməkdaşlıq aşağıdakısahələri də əhatə edə bilər: birgə hərbi təlimlər, kəşfiyyatməlumatlarının mübadiləsi, terrorizm də daxil olmaqla transmillitəhdidlərə qarşı mübarizə.
Pakistan Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərininbərpasında fəal iştirak edir. 2021–2023-cü illərdə bir sırapakistanlı inşaat və mühəndis şirkətləri Ağdam və Füzulişəhərlərində infrastrukturun yenidən qurulmasında iştirak ediblər.Öz növbəsində, Bakı pakistanlı tələbələr üçün dövlətuniversitetlərində təqaüd yerlərinin sayını artırıb. Bundan əlavə,2024-cü ildə İslamabadda Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzi, Bakıdaisə Pakistan səfirliyinin dəstəyi ilə urdu dili tədris mərkəziaçılıb.
Hindistan və Pakistan arasında artan gərginlik fonunda dünyadaha sabitləşdirici tərəfdaşlıqlara və etibarlı ittifaqlara ehtiyacduyur. Bakı ilə İslamabad arasında münasibətlər yalnız situativmaraqlara deyil, tarixi etimada, ortaq kimliyə və stratejiməqsədlərə söykənən qardaşlığın nümunəsidir.
Pakistan təkcə Azərbaycanın beynəlxalq institutlardakımövqelərini müdafiə etmir, eyni zamanda Bakının müdafiə imkanlarınıgücləndirməyə və regional geosiyasətdə rolunu artırmağa kömək edir.Bu kontekstdə beynəlxalq ictimaiyyət belə ittifaqların dəyərinitanımalı və münaqişələrin ədalətli həllinə töhfə verməlidir.
Cənubi Asiyada olduğu kimi, Cənubi Qafqazda da sabitlik yalnızdürüst yanaşma və ədalətli münasibətlə mümkündür.
Pakistanla Hindistan arasında sülh olmadan Asiyada sabitlik,Azərbaycana qarşı ədalət olmadan isə beynəlxalq ədalətli nizamqurmaq mümkün deyil.
