Somali mediası, təxminən 500 əsgəri daşıyan iki türk hərbi təyyarəsinin Somalinin paytaxtı Moqadişodakı Aden Adde Beynəlxalq Hava Limanına gəldiyini, Ankara ilə Moqadişu arasında artan hərbi əməkdaşlığı əks etdirdiyini bildirib.
Hafta.az-ın yazdığına görə. Somaliyə göndərilməsi gözlənilən türk əsgərlərin ümumi sayının 2500-ü keçə biləcəyi bildirilir. Rəsmi açıqlama verilməsə də, türk media mənbələri bu il ümumi əsgər sayının 5 minə çata biləcəyini bildirir.
Bu qüvvələr Somali hökumətinin “Əş-Şəbab” hərəkatına qarşı əməliyyatlarını gücləndirdiyi bir vaxtda Moqadişoya gəlib. Hökumət Türkiyə döyüş təyyarələrinin hava dəstəyi ilə hərəkət hədəflərinə hücumlar həyata keçirir.
2024-cü ilin iyulunda Türkiyə Böyük Millət Məclisi prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın imzaladığı və Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin Somalidə iki il müddətinə yerləşdirilməsinə icazə verən təklifi təsdiqləyib. Bu addım Somali hökumətinin regional və beynəlxalq tərəfdaşlarla əməkdaşlıq çərçivəsində terrorla mübarizə səylərini dəstəkləmək məqsədi daşıyır.
Moqadişu ilə Ankara arasında imzalanan son razılaşmaların bir tərəfdən Somali-Efiopiya münaqişəsi, digər tərəfdən isə Qırmızı dəniz hövzəsində regional gərginlik dövrünə təsadüf etdiyini nəzərə alan müşahidəçilər Türkiyə qüvvələrinin missiyasının təkcə terrorla mübarizə ilə məhdudlaşmadığını, həm də siyasi, hərbi və iqtisadi nəticələri olduğunu düşünürlər.
Əddis-Əbəbə dənizə çıxış əldə etmək və iki hərbi baza yaratmaq üçün Somaliland ilə anlaşma memorandumu imzaladıqdan sonra Moqadişu Efiopiyanın Somali sahillərinə müdaxiləsinin qarşısını almaq üçün regional ittifaqlar yaratmağa çalışır. Anlaşma memorandumunda Efiopiyanın qarşılığında Somalinin müstəqilliyini tanıması və bu beynəlxalq səviyyədə tanınmamış Somali bölgəsinin beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən mümkün olan ən yüksək səviyyədə tanınmasını təmin etmək üçün beynəlxalq forumlarda işləməsi nəzərdə tutulur.
Təhlükəsizlik narahatlıqları
Afrika Buynuzu üzrə ekspert Əbdürrəhman Seyid hesab edir ki, türk qüvvələrinin Moqadişoya gəlişi son vaxtlar Somali dövlətinə qarşı silsilə hərbi əməliyyatlar həyata keçirən terror təşkilatı “Əş-Şəbab”ın irəliləyişini dayandırmaq üçün Somali prezidenti Həsən Şeyx Məhəmmədin təcili tələbi ilə edilib.
Seyid hesab edir ki, bu hərəkatın hökumətin cilovunu ələ keçirməsi Somalinin milli və regional sabitliyinin daha da pisləşməsinə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, Türkiyənin bu ölkədəki maraqlarını, xüsusilə Somali sahillərində mədən və neft kəşfiyyatı fəaliyyətlərini təhdid etdiyini bildirir. Onun sözlərinə görə, Ankara infrastruktur investisiyalarına töhfə vermək və iqtisadiyyatı canlandırmaq yolu ilə Somali hökumətinin təhlükəsizlik, hərbi və iqtisadi sahədəki səylərini dəstəkləməkdən çəkinməyib. Bundan əlavə, Somali tələbələrinə Türkiyə universitetlərinə daxil olmaq imkanı verilir ki, bu da iki ölkə arasında elmi əməkdaşlığa şərait yaradır. Bura 2500-ə qədər əsgər üçün hərbi əməkdaşlıq müqaviləsi də əlavə edilib. Seyid Türkiyənin həyati geosiyasi və iqtisadi maraqları olan regional bir güc olduğunu, Aralıq dənizi, Qırmızı dəniz, Yaxın Şərq və Orta Asiya kimi dünyanın bir çox yerində imkanları ələ keçirməyi və təsirini artırmağı hədəflədiyini bildirib.
Ekspert qeyd edib ki, Somali Hind okeanında ən uzun sahil xəttinə, Qırmızı dəniz və Ədən körfəzinə qədər uzanan strateji coğrafi əraziyə malikdir. O, bunun beynəlxalq və regional planlarda strateji əhəmiyyətini ikiqat artırdığını, xüsusən də beynəlxalq naviqasiya üçün strateji tranzit məntəqəsi olan Qırmızı dəniz hövzəsindəki gərginliyi nəzərə aldığını bildirir.
Seyidin sözlərinə görə, Somalinin bir çox sahədə Türkiyənin dəstəyinə və əməkdaşlığına ehtiyacı var. Moqadişu həmçinin Türkiyəni Somali maraqlarını, xüsusilə Efiopiya və Keniyanın ekspansionist iddialarına qarşı müdafiə etməkdə etibarlı və sadiq müttəfiq kimi görür. Çünki Türkiyənin müttəfiqlərini müdafiə etməkdə ciddi keçmişi var. Liviya hökumətinin Xəlifə Haftar qüvvələrinin əlinə keçməsinin qarşısının alınmasında Tripolidəki rolu və 30 illik erməni işğalından sonra Dağlıq Qarabağdakı ərazilərinin geri alınmasında Azərbaycana verdiyi dəstəyi misal göstərmək olar.
Təhlükəsiz ittifaq
Seyid hesab edir ki, Ankara Suriya, Azərbaycan və Liviya kimi münaqişə zonalarında koordinasiya qabiliyyətini sübut edib və hətta digər ölkələrlə qarşılaşdıqda belə, tez-tez əməkdaşlıq və münaqişə etməmək düsturunu tapıb və bununla da Türkiyə ilə region ölkələri arasında hər hansı münaqişə ehtimalını aradan qaldırıb. Üstəlik, saziş iki müstəqil dövlət arasında bağlanıb və konkret dövləti hədəf almayıb, təhlükəsizliyin təmin edilməsi və terrorizmlə mübarizə sahələrində iki paytaxtın həyati maraqlarına yönəlib.
Seyid son vaxtlar Qırmızı dəniz ölkələrində bölgədə artan xarici hərbi iştirakla bağlı həssaslığın olduğunu və bu həssaslığın onları Qırmızı Dəniz Ölkələri Forumu adlı bir təşkilat yaratmağa vadar etdiyini bildirir. Bununla belə, forum hələ yaranma mərhələsindədir və regional təhlükəsizlik sistemini yaradacaq çərçivə və strukturlar hələ tamamlanmayıb. Üstəlik, Türkiyə Efiopiyadakı iqtisadi varlığı, Sudandakı təhlükəsizlik və hərbi varlığı, Somali ilə illərdir davam edən hərtərəfli əməkdaşlığı ilə bölgədəki nüfuzunu gücləndirmək üçün bu forumdan əvvəl hərəkət etdi. Türkiyəni Qırmızı dəniz və Afrika Buynuzu tənliyindən çıxarmaq çətindir. Əbdürrəhman Seyyid deyir ki, Türkiyənin iştirakının bu ölkələrin həyati maraqları ilə ziddiyyət təşkil etmədiyi müddətcə, onları birbaşa narahat etməsi mümkün deyil.
Geosiyasi təsirlər
Somalili politoloq İdi Məhəmməd isə hesab edir ki, Moqadişunu Ankaraya bağlayan strateji maraqları nəzərə alaraq, Türkiyə hərbi silahlı qüvvələrinin missiyası terrorizm və mütəşəkkil cinayətkarlıqla mübarizəyə yönəlib. Somalidə tikinti və infrastrukturun inkişafına verdiyi töhfələrə əlavə olaraq, xüsusilə neft kəşfiyyatı və mədənçilik sahəsində artan türk sərmayələrini vurğulayır.
Məhəmməd bildirib ki, Türkiyə ordusunun mövcudluğunun missiyası yalnız terrorla mübarizə və Somalidə Türkiyənin maraqlarını qorumaq kimi təhlükəsizlik ölçüsü ilə məhdudlaşsa da, bunun Somali sahillərini regional iddialardan qorumaq da daxil olmaqla bir çox geosiyasi nəticələri var. Bu iddialara həmçinin Efiopiyanın ölkənin şimalındakı separatçı bölgə ilə imzaladığı müqavilə vasitəsilə Somali sahillərini işğal etmək və daimi hərbi bazalar yaratmaq səyləri də daxildir.
Məhəmməd, Türkiyənin hərbi gücünün Somalinin bütün ərazisi üzərində birliyini və suverenliyini qoruyub saxlamağa töhfə verəcəyini vurğulayır. Bundan əlavə, Efiopiyanın Somalinin suverenliyi altında liman xidmətlərindən faydalanmasını nəzərdə tutan Əddis-Əbəbə ilə Moqadişu arasında Ankara Sazişinin sədaqətlə yerinə yetirilməsini təmin etmək üçün verdiyi töhfəni vurğulayır.
Siyasi analitik bildirib ki, Türkiyənin hərbi mövcudluğu Qırmızı dənizdə yerləşən regional və beynəlxalq güclərlə, xüsusən də Cibutidəki xarici bazalarla Qırmızı dənizə girişləri beynəlxalq gəmiçilik yolu kimi təmin etmək məqsədi ilə koordinasiya imkanları yarada bilər. Çünki dünya dəniz ticarətinin 12 faizi, Asiya-Avropa ticarətinin isə təxminən 40 faizi buradan keçir.
Məhəmməd Türkiyə qüvvələrinin Somaliyə yerləşdirilməsinin Afrika Buynuzu və Qırmızı dəniz bölgəsindəki ekstremist qrupların yaratdığı təhlükəni azaldacağına diqqət çəkir. Həqiqətən də, “Əl-Qaidə” təşkilatının Şərqi Afrikadakı qolu olan Somali Şəbab hərəkatı son zamanlar mövcudluğunu gücləndirib və fəaliyyətini artırıb. Bu hərəkətlərdən biri də Efiopiyanın baş naziri Abiy Əhməd orada olarkən Moqadişu hava limanına edilən hücum olub. Bu, Somali hökumətindən türk qüvvələri ilə koordinasiyada hərəkatın mövqelərinə şiddətli hücumlar təşkil etməyi tələb edirdi. Çünki hərəkatın hərbi imkanlarını inkişaf etdirdiyi və bir çox cəbhələrdə irəlilədiyi barədə məlumatlar var.
İdi Məhəmməd Türkiyə qüvvələrinin Qırmızı dəniz hövzəsindəki gərginlikdə mənfi rol oynadığına dair iddiaları rədd edir. O qeyd edir ki, Türkiyənin Səudiyyə Ərəbistanı, İordaniya, Eritreya və Sudanla yaxşı münasibətləri var və bu yaxınlarda Misirlə də münasibətləri normallaşdırıb. Üstəlik, o, Efiopiyanın Qırmızı dənizdə hərbi baza qurmaq planlarına qarşı tutduğu qəti mövqe ilə müqayisədə, Somali ilə Türkiyə arasında türk qüvvələrinin yerləşdirilməsi ilə bağlı razılaşmanın Qırmızı dənizlə həmsərhəd ölkələrdə heç bir nəticə və ya reaksiyaya səbəb olmadığını deyir.
