Zəlzələ riski altında olan bəzi ölkələr keçmişdə yaşadıqları ağrılı təcrübələrdən sonra köklü dəyişikliklər dövrünə qədəm qoyublar. Görülən tədbirlər zəlzələnin fəlakətə çevrilməsinin qarşısını alır.
Dünyada zəlzələ riski olan bəzi ölkələrin aldıqları ehtiyat tədbirləri sayəsində şiddətli zəlzələlərdən belə minimum zərərlə sağ çıxması nümunələri bu fikri təsdiqləyir.
İstanbulda baş verən 6,2 bal gücündə zəlzələ Türkiyədə ehtiyat tədbirləri ilə bağlı müzakirələri yenidən alovlandırıb.
Bəs, fəlakətlərin qarşısının alınması siyasətində önə çıxan ölkələr hansı tədbirləri görür və zəlzələlərlə necə bu qədər uğurlu mübarizə aparırlar?
Moderator.az araşdırmasını təqdim edir:
Yaponiya: Yerin hərəkətinə müqavimət göstərməyən memarlıq
Zəlzələlərlə mübarizə dedikdə ağıla ilk gələn ölkələrdən biri Yaponiyadır. Böyük zəlzələlərin tez-tez baş verdiyi yüksək seysmik risk zonası olan bu ada ölkəsi 1923-cü ildə baş verən 7,9 bal gücündə zəlzələdə böyük itkilər verdi. Təxminən 140 min insanın həyatını itirdiyi Kanto zəlzələsindən sonra görülən tədbirlər qısa müddətdə öz təsirini göstərdi. 2011-ci ildə Tohoku zəlzələsi 9.0 bal gücündə olsa da, ölənlərin sayı 20.000 civarında qaldı.
Bunda zəlzələdən saniyələr əvvəl ictimaiyyəti xəbərdar edən sistemin böyük rolu var. Yaponiya Meteorologiya Agentliyi tərəfindən idarə olunan Zəlzələdən Erkən Xəbərdarlıq (EEW) sistemi dünyada ictimai istifadədə ən qabaqcıl sistemlərdən biri hesab olunur. Sistem Yaponiyada 4000-dən çox seysmometr şəbəkəsindən istifadə edərək zəlzələ nəticəsində yaranan ilk, daha az dağıdıcı P dalğalarını aşkar edir. Daha sonra daha güclü S dalğaları gəlməmişdən əvvəl telefon, televiziya, radio, səsgücləndirici və nəqliyyat sistemləri ilə xəbərdarlıqlar göndərilir və zəlzələdən 5-30 saniyə əvvəl vətəndaşlara xəbərdarlıq edilə bilər. Bu müddət ərzində; Qatarların sürətini azaltmaq, qaz klapanlarını bağlamaq, liftləri dayandırmaq və insanları təhlükəsiz yerə yerləşdirmək kifayətdir.
Ölkə həm də zəlzələyə davamlı binaların tikintisinə uğurlu memarlıq yanaşması ilə tanınır. Bu yanaşma çevikliyin binaların sağ qalma şansını artırması fikrinə əsaslanır.
2024-cü ilin əvvəlində baş verən 7,5 bal gücündə zəlzələdən sonra CNN-ə danışan Massaçusets Texnologiya İnstitutundan (MIT) Miho Mazereeuw ölkənin ənənə və innovasiyanı birləşdirən memarlıq yanaşmasını belə ümumiləşdirdi:
Yaponiyanın hazırlıq mədəniyyətindən bəhs edən "Fəlakətdən əvvəl dizayn" kitabının müəllifi Mazereeuw qeyd etdib ki, xəstəxanalar və xüsusilə kritik strukturlar rezin dəstəkli sistemlər üzərində qurulur ki, lazım olduqda binalar əyilə bilsin.
Bu zəlzələ ölkəsi təkcə qabaqlayıcı tədbirlərə görə deyil, həm də zəlzələdən sonrakı hazırlıqlara görə nümunəvi ölkədir.
37 milyondan çox əhalisi olan dünyanın ən sıx məskunlaşdığı Tokioda 240-dan çox rəsmi təxliyə zonası var. Şəhərdə sakinlərin fəlakətdən dərhal sonra toplaşa biləcəyi parklar və məktəb sahələri kimi geniş açıq yerlər, həmçinin evlərinə qayıda bilməyənlərin sığınacaqları təxliyə mərkəzləri və sığınacaqlar var.
Təyin edilmiş evakuasiya sahələri; Tokio hökuməti tərəfindən hər beş ildən bir şəhər şəraitinə və əhali dəyişikliklərinə uyğun olaraq yenilənir.
2024-cü ilin əvvəlində İşikava zəlzələsindən sonra vətəndaşlar evakuasiya bölgələrinə toplaşıb. 2024-cü ilin əvvəlində İşikava zəlzələsindən sonra vətəndaşlar evakuasiya bölgələrinə toplaşıb.
Çili: Yuxarıdan aşağıya dəyişiklik mümkündür
Yaponiya kimi Çili də dünyanın ən aktiv zəlzələ zonalarından biri olan Sakit okean zəlzələ zonasında yerləşir və keçmişdə zəlzələlərin dağıdıcı nəticələrini yaşamış ölkələrdən biridir. 1960-cı ildə baş verən Valdivia zəlzələsi 20-ci əsrdə dünyada görülən ən güclü zəlzələ olaraq qeydə alınıb. Bu 9,5 bal gücündə zəlzələ və sonrakı sunami həm Çilidə, həm də Sakit okean sahillərindəki digər ölkələrdə minlərlə insanın həyatına son qoydu.
Seysmologiya baxımından dönüş nöqtəsi olan zəlzələ, orta ölçülü iqtisadiyyata malik bu Cənubi Amerika ölkəsində də hərtərəfli dəyişiklik prosesini başlatdı.
Həmin tarixdən Çili qızdırmalı bir fəlakətin idarə edilməsi prosesinə girdi. Bu bütöv proses; Mühəndislik, institusional, texnoloji və təhsil islahatları ilə bu ölkəni təkcə Latın Amerikasında deyil, dünyada fəlakətlərin idarə edilməsi baxımından ən yaxşı təşkilatlanmış ölkələrdən birinə çevirmişdir.
Ölkə təbii fəlakətlərin idarə olunması üzrə beynəlxalq ictimaiyyətlə əməkdaşlığı da yaxşılaşdırıb. Çili Milli Fəlakətin Qarşısının Alınması və Cavab Xidməti (SENAPRED) fəlakət siyasətləri ilə bağlı Birləşmiş Millətlər Təşkilatı ilə görüşlər keçirir.
2024-cü ildə keçirilən dəyirmi masada iştirak edən SENAPRED-in Milli vitse-prezidenti Alicia Cebrian davamlı infrastrukturun gücləndirilməsi üçün siyasət və tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün sektorlararası dialoqun vacibliyini vurğuladı:
“Öyrəndiyimiz odur ki, vahid həll yolu yoxdur; siyasət dəyişikliklərindən tutmuş potensialın artırılmasına qədər kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilən tədbirlərin birləşməsi var.”
Çilini fərqləndirən digər amil mərkəzi hökumətin fəlakətlərin idarə olunmasında yerli icmaların fəal iştirakı ilə işləməsidir. Bələdiyyələrdə yaradılmış komitələr icmanın iştirakı ilə yerli fəlakət risklərini müəyyən edir və həlli yollarını hazırlayır. Zəlzələ ilə bağlı maarifləndirmənin ölkənin təhsil sisteminə inteqrasiyası və müntəzəm təlimlərin keçirilməsi də fəlakətlərin qarşısının alınması prosesində mühüm rol oynayır.
Kanada: Nümunəvi montaj mərkəzləri
Kanada dedikdə ağlınıza ilk olaraq zəlzələlər gəlmir. Çünki ölkənin əksər əraziləri plitə sərhədlərindən uzaqdır. Lakin Kanadanın qərbində vəziyyət fərqlidir. Region aktiv lövhə sərhədlərinə yaxın olduğu üçün risk altındadır.
Bu çərçivədə riskli sahələr üçün xüsusi önəm verilən tədbirlərdən biri də toplaşma sahələridir. Alberta Universitetinin Yer və Atmosfer Elmləri Departamentinin İnzibati Mütəxəssisi Ceff Birçall dünyada təxminən 3 milyard insanın yüksək seysmik aktivliyə malik ərazilərdə yaşadığını qeyd edərək, "Riskli böyük şəhərlərdə əhalinin 2050-ci ilə qədər iki dəfə artması gözlənilir" dedi. Buna görə də Birçallın fikrincə, zəlzələdən sonra çox istifadə olunan parklar, meydanlar, idman meydançaları və küçələr kimi daha ağıllı açıq məkanların dizaynı çox vacibdir.
Vankuverdə bu məqsədlə bütün şəhərdə "fəlakətə dəstək mərkəzləri" var. 23 icma mərkəzi ilə yanaşı, Oppenheimer Parkı və şəhərin kütləvi kitabxanasının filialının da ehtiyac yaranarsa, bu funksiyaya xidmət göstərməsi planlaşdırılır.
Meksika: 10.000 insanın həyatını itirdiyi zəlzələ...
19 sentyabr 1985-ci ildə baş verən Miçoakan zəlzələsi Meksika tarixinin ən dəhşətli fəlakətlərindən biri kimi qeydə alınıb . Bu 8.0 bal gücündə zəlzələdə təxminən 10.000 insan həyatını itirdi və minlərlə meksikalı evsiz qaldı.
2017-ci il sentyabrın 19-da, bu ağrılı günün ildönümündə, 7,1 bal gücündə növbəti zəlzələ baş verəndə ölkədə çox şey dəyişdi.
1985-ci il zəlzələsindən sonra inkişaf etdirilən erkən xəbərdarlıq sistemi olan SASMEX bu dəyişikliyin ən mühüm sütunlarından biri idi. 1991-ci ildə fəaliyyətə başlayan sistem dünyada ilk dəfə əhali üçün zəlzələ xəbərdarlığı sistemidir. Sistem Guerrero sahil xətti boyunca yerləşdirilmiş seysmometrlər vasitəsilə böyük zəlzələləri aşkar edir. Daha sonra xəbərdarlıqlar elektron şəkildə Mexikoya ötürülür və bütün şəhərdə həyəcan siqnalları verilir.
Zəlzələlərin episentri ilə Mexiko şəhəri arasındakı məsafə sayəsində bu sistem tez-tez bir dəqiqədən çox əvvəlcədən xəbərdarlıq edə bilir. Bu, insanlara təhlükəsiz ərazilərə köçmək üçün həyati vaxt verir.
